به گمانِ من هيچ كدام اين سه عبارت، تفاوتِ جدي با يك‌ديگر ندارند و موضوع متفاوتي را تحديد نمي‌كنند. هر كدام بازه‌اي زماني را نمايان مي‌كنند. اولي مربوط است به سال‌هاي پاياني جنگ؛ هشت سالِ اول. دومي هشت سالِ دوم، و سومي هشت سالِ سوم... جنگ را تغيير داديم به دفاعِ مقدس چون خواستيم مرزبندي كنيم با آن‌ها كه ظاهر جنگ را مراد گرفته بودند. دفاع را تغيير داديم به پاي‌داري تا باز مرزبندي كنيم با آن‌ها كه از اعتدال در توصيف خارج شده بودند. پاي‌داري را تغيير خواهيم داد به...

لازم به توضيح نيست كه معمولا دوره‌ي مديريت‌هاي دولتي در ايران هشت ساله است.

***

دري به تخته‌اي خورده بود و رفيقي از رفقاي قديمي‌ام در اروپا شده بود استادِ دانش‌گاه. در بسياري موارد، اختلافِ سليقه و بل اختلافِ عقيده داشتيم. براي همين هم تماس‌مان محدود بود به هر از گاهي چند نامه‌ي الكترونيكي و گاهي اوقات كارت پستالي. جنگِ سي و سه روزه‌ي لبنان تازه تمام شده بود كه يك‌هو تلفن زنگ زد. همان رفيق پشتِ خط بود و سلام نگفته شروع كرد به گفتنِ طيبات! "رسانه‌هاي ايران پس چه كار مي‌كنند؟ مسوولانِ فرهنگي‌تان كجا هستند؟ برنامه‌هاي صدورِ انقلاب‌ به كجا كشيد؟..." وقتي "به من چه‌"ي سرد مرا شنيد، دوباره فرياد كشيد كه: "اصلا خودِ تو پس چه‌كاره‌اي؟!"

آرام‌تر شديم و او ادامه داد كه: "همين امروز رئيسِ دانش‌كده –يك اروپايي كه نه مدرس علوم سياسي است و نه علاقه‌اي به سياست دارد- با دو عكسِ پرينت شده واردِ دفتر من شد. عكس‌ها را گرفت جلو صورت من و گفت اين دو نفر، هر دو ريش دارند، هر دو چيزي دورِ سرشان پيچيده‌اند، هر دو هر حرف‌شان تيترِ يك رسانه‌ها است، هر دو مسلمان هستند، اما به نظر من با هم تفاوت دارند... تو كه ايراني هستي بگو تفاوت‌شان چيست؟!" رفيقِ من مي‌گفت كه خفقان گرفته بودم و نمي‌دانستم چه جوابي بايد بدهم به رئيسِ دانش‌كده. و بعد باز فرياد مي‌كشيد كه پس شما چه‌كاره هستيد؟ چه كسي بايد اين تفاوت را به دنيايي كه اين همه سوال دارد نشان دهد؟

دو تصوير، يكي تصوير سيدحسن نصرالله بود و ديگري تصويرِ بن لادن..

***

ادبياتِ جنگ، ادبياتِ دفاعِ مقدس، ادبيات پاي‌داري، و هر نامِ ديگري، بايستي بتواند سوالاتي واقعي از اين جنس را براي مخاطب –چه ايراني و چه جهاني- پاسخ دهد.