گزارشي از سومین پل ادبی ایران و ارمنستان (بخش اول)

همدلی از همزبانی خوش تر است
ايراس: دو سال و چهار ماه پس از برگزاری موفق دومین پل ادبی ایران ارمنستان که به همت دانشگاه اصفهان، مرکز گسترش زبان و ادبیات فارسی سازمان فرهنگ و ارتباطات و رایزنی فرهنگی کشورمان در ارمنستان برگزار شد، پس از طی مقدمات لازم و این بار با مساعدت برادرانه و همراهی مشفقانه رایزن کاردان و ادب دوست فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ارمنستان یکی از معتبر ترین هیئت های ادبی سفر کرده از ایران به ارمنستان شکل می گیرد تا سومین همایش پل ادبی را به ماندگارترین، موثرترین و پرمحتواترین پل دوستی دو کشور مبدل کند. در گزینش افراد اعزامی در قالب هیئت ایرانی، با معاضدت و وسعت نظر مثال زدنی محمد رضا شکیبا که چیدمان هیئت را به من سپرده است سعی دارم تا نهایت ملاحظات کارشناسی را در انتخاب افراد به عمل آورم و هیچ عامل و معیاری را بر وجه ادبی هیئت از سویی و شناخته شده بودن و اعتبار اعضای آن در نزد ادب دوستان و جامعه ی فرهنگی ارمنی از سوی دیگر ترجیح ندهم. می‌دانم که برخی دوستان ارمنی ایرانی از من رنجیده خاطر خواهند شد و همینگونه هم می‌شود ولی نگاهم به لطف حق بر اثر بخشی کاری است که قصد انجام آن را دارم و اکنون که خاطرات سومین دوره پل ادبی ایران ارمنستان قلمی می‌شود حق را بر توفیق حاصل آمده سپاسگزار و ستایش گرم.
برای حضور در سومین برنامه پل ادبی ایران ارمنستان که این بار در ارمنستان برگزار می‌شود رضا امیرخانی را به عنوان نمونه ی اعلای نویسنده ای از نسل انقلاب که در کارش بسیار موفق بوده، یکی از پرفروش ترین رمان نویسان معاصر کشورمان است و به دلیل ترجمه چند داستان کوتاهش در نزد ارامنه شناخته شده است، محمد رضا یوسفی را به سبب راهیابی شکوهمندش به کتاب های درسی ارمنستان و استقبال گسترده جامعه ادبی این کشور از آثارش، عباس جهانگیریان را به دلیل هامون و دریای ترجمه شده اش به ارمنی و حضور موثرش در کمیته فرهنگی انجمن دوستی ایران و ارمنستان، محمدرضا عبدالملکیان را که شاعر محبوب ارمنیان آشنا با ادبیات ترجمه شده ایرانی است و آزاد ماتیان را به سبب شاهکارهایی که در ترجمه ادبیات پارسی و ارمنی آفریده است انتخاب کردم و افزون بر این بزرگواران چیستا یثربی را به عنوان نمادی از زنان فعال در عرصه ادب و فرهنگ کشورم که به خوبی در نزد ارمنیان شناخته شده است برگزیده بودم که این آخری با کمال تاسف به سبب مشکلات شخصی از همراهی هیئت جا ماند.

دوشنبه 19 سفندماه 87
با عباس جهانگیریان و محمدرضا یوسفی بین شهرک اکباتان و آپادانا قرار گذاشته ایم تا به آنجا بروم و همراه با هم عازم فرودگاه بین المللی امام خمینی شویم. زودتر از زمان مقرر به وعده گاه می رسم و ساعتی بعد در فرودگاه امام به آزاد ماتیان که پیش از همه به فرودگاه رسیده است می پیوندیم. این اولین آشنایی ماتیان با نویسندگان ایرانی است که می دانم برای هر دو طرف – هم ماتیان و هم محمد رضا و عباس – جالب و به یاد ماندنی خواهد بود. محمدرضا یوسفی از آن دست نویسندگانی است که هرچند به نویسنده ی کودک و نوجوان اشتهار حتی جهانی دارد ولی در طول سفر و همراهی یک هفته ای مان جنبه های بدیعی از شخصیت جامع خود را به نمایش گذاشت که به فراخور از آن یاد خواهم کرد و خواننده را با ابعاد گوناگون شخصیت وی آشنا می سازم. عباس جهانگیریان با نجابت معصومانه و علاقه ی بی شائبه اش به مقوله ی فرهنگ در معنای عام آن، همواره برایم در هاله ای از احترام بوده و هست. صمیمیت کودکانه ی عباس چشمگیرترین ویژگی شخصیتی این نویسنده ی مهربان و دوست داشتنی داستان ها و نمایش نامه های خواندنی ادبیات معاصر کشورمان است. از آزاد ماتیان پیش از این گفته و نوشته ام. شخصیتی که در سلوک و رفتار هم حامل ارزش های معنوی دو ملت کهنسال ایرانی و ارمنی است و بر این توصیف کوتاه و گویایم از وی، همسفران ایرانی سومین پل ادبی ایران و ارمنستان گواهی خواهند داد.
دقایقی با دوستان اختلاط می کنیم. زودتر از آنچه انتظار می رفت باب بحث و گفتگو بین چهره های ادبی و فرهنگی کشورم در می گیرد و در همین اثنا رضا میرخانی سر می رسد. محاسنش را از آخرین باری که دیده بودمش کوتاه تر کرده است و جوان تر و پرشور تر از قبل به نظر می رسد. جوانی و پرشوری ای که آشکارترین نمونه اش را آنگاه که در تله اسکی منطقه زیبای زاخکادزور که چوب اسکی ای کرایه کرد و در بازگشت از ارتفاعاتی که با تله کابین بر آن صعود کرده بودیم با مهارت و تحرکی تمام هنر و توان خود در ورزش اسکی را به نمایش گذاشت،  به عیان دیدیم. رضا بی اغراق یکی از برجسته ترین استعداد های میهن عزیز ما در عرصه ی ادبیات داستانی است. جوینده ای خستگی ناپذیر که از هر صحنه و لحظه ی سفر توشه ای بر می گیرد  و ترکیبی موزون از نویسنده ای متعهد، آگاه و معتدل است. متعهد به میهن، عقیده و آرمان، آگاه از آنچه در جهان پیرامون خود می گذرد و معتدل در تعامل با آنان که جز او می اندیشند و سلیقه ای غیر از او دارند.امیرخانی هر سه این جنبه از شخصیتش را به کرات در طول یک هفته همراهی مان به نمایش گذارد.
استاد محمدرضا عبدالملکیان دیرتر از همه به جمع مان می پیوندد. شاعری شیرین گفتار و خوش مشرب که بی گمان جمع ما بی حضور وی چیزی کم می داشت. یار غار و همصحبت دیرین قیصر قبیله شاعران که نقل خاطراتش از او برای همه ی جمع ما بدیع بود و تاثیر گذار. علاوه بر تمامی ویژگی های ممتاز این شاعر بلند مرتبه ی معاصر، طنازی خاص عبدالملکیان و آمیختگی غریب کنایات طنز آمیز وی با سخنان جدی اش مهم ترین ویژگی این ادیب عزیز و دوست داشتنی کشورمان است. ویژگی ای که آزاد ماتیان کمی دیر به آن وقوف یافت و از این رو در مواقعی هاج و واج به نظریه پردازی های غریب استاد می نگریست و بعضا در تصحیح آن اقامه دلیل می کرد !! از این نمونه ها در ادامه خواهم گفت. انتظار به سر می رسد و با پرواز ساعت 7:40 هواپیمایی کاسپین تهران را به قصد ایروان ترک می کنیم. پرواز یک ساعت و ده دقیقه به طول می انجامد و سیمای جدید فرودگاه زوارتنوس ایروان خبر از تغییرات عمده ای می دهد که در دوسال و هشت ماهی که از آخرین دیدارم از ایروان گذشته است در این شهر رخ داده است. ترمینال جدید فرودگاه که توسط آرژانتینی ها ساخته شده است در اندازه های امروزین جهانی است و تفاوتی بسیار با ترمینال سابق فرودگاه دارد که بیش تر به پایانه های مسافری شهرهای کوچک می مانست.
شکیبا رایزن فرهنگی سفارت ج ا ایران در ارمنستان و معافی مدنی کارشناس رایزنی با اتومبیل های شخصی خود به استقبال هیئت ایرانی آمده اند و این در عرف مناسبات خارج از کشور یعنی نهایت احترام و ارج نهادن به میهمانان. شکیبا با همان فروتنی ای که انگار با تار و پود وجودش آمیخته است به گرمی از جمع نویسندگان و ادیبان کشورمان استقبال می کند و خود به نشانه ی ادب و تواضع – البته بیش از حد لازم – ساک یکی از مهمانان را تا اتومبیل خود حمل می کند. از کانون نویسندگان ارمنستان و آئوکس به عنوان دیگر میزبانان هیئت نماینده ای نیست و شکیبا در پاسخ پرسش من از چرایی این امر، درگذشت یکی از بستگان آنانیان و مشغله زیاد وی را دلیل این امر می داند.
محل استقرار هتل اربونی در قلب شهر ایروان و چسبیده به میدان جمهوری پایتخت است. هتلی که تازه بازسازی شده و تفاوت زیادی با آنچه در آخرین بار دیده بودم کرده است. مراحل استقرار در هتل انجام می پذیرد. برای هر میهمان اطاقی جداگانه در نظر گرفته اند که به مذاق جمع خوش می آید و مهمان نوازی کانون را در بدو ورود به رخ می کشد. لختی استراحت و شستن غبار سفر از سر و روی و قرار با دوستان علاقمند برای قدم زدن در میدان و خیابان های اطراف گذاشته می‌شود. به جز ماتیان که ایروان برای او چندان تازگی ندارد همه دوستان سر قرار حاضر می‌شوند و قدم زنان میدان جمهوری را پشت سر گذاشته، خیابان آبوویان را تا سایات نوا تفرج کنان و گرم در بحث و سخن طی می کنیم. تفرجی به یاد ماندنی که گاهی با پرسش های دوستان و پاسخ های در حد وسع و آگاهی من همراه می‌شد. کودک فروشنده ای که آن هنگام از شب نقاشی های خود را می فروخت و مورد توجه یوسفی و عبدالملکیان قرار گرفت شاید بعدها وقتی نقاشی های  خود را بر پشت جلد یکی از آثار شاعر نام آور یا نویسنده ی شهیر ایرانی ببیند تازه دریابد که در آن شب بهاری سال 2009 میلادی با چه کسانی از سر اتفاق و تصادف هم سخن شده است. جالب این که این کودک معصوم ارمنی دو اثر خود را در قبال پول ایرانی فروخت و استاد عبدالملکیان تاکید داشت که این اسکناس ها را برای یادگاری نگهدار !
آرامش شهر، زیبایی شبانه خیابان آبوویان و خیابان جدیدالاحداث هیوسیسیان که جلوه و نمایی خاص به این بخش از شهر بخشیده است جاذبه های این ساعت از شب ایروان اند. ناخودآگاه با هجوم خاطرات گذشته مواجه می‌شوم. ترکیبی از خاطرات  خوش و ناخوشی که از روزهای بودنم در این شهر در انبان ذهن اندوخته بودم. مصاحبت جمع فرهیخته و اهل قلم و کتاب همواره برایم لذت بخش و به یاد ماندنی بوده است و این بار در مصاحبت نمایندگان برجسته ادب و فرهنگ کشورم، از فرهنگ ملت همسایه و دوستی سخن می گویم که قرابت های بسیاری با ما دارند. کتیبه های سر در برخی خانه ها که نشان از زیست مشاهیر ارمنی در این منازل دارند توجه دوستان را بر می انگیزد و ارج و احترام ارمنیان به مشاهیرشان را یاد آور است. ارمنستان در همین بدو ورود برای دوستان زیبا و دوست داشتنی به نظر می رسد و حس تقریبا همه گیر عدم غرابت که همه به آن معترفند. ساعت 30 دقیقه بامداد به هتل باز می گردیم. به پیشنهاد عباس بساط چای در اطاق من برپا می‌شود و عبدالملکیان و یوسفی هم می آیند و تا پاسی از شب محفل شعرخوانی استاد است و صفا و نشئه ی غوطه ور شدن در بحر بی کران ادب و هنر سرزمین بزرگ و دوست داشتنی ام ایران...