ه گزارش خبرنگار کتاب شبستان، رمان «از به»  در سال ۱۳۸۰ چاپ شد و در آن به بیان گوشه‌ای از سختی‌های زندگی در دوران جنگ و بعد از آن پرداخته‌ است. این کتاب چهارمین اثر رضا امیرخانی است که با قلمی زوان نویسنده را با خود همراه می کند.

به اعتقاد بسیاری از منتقدین، رمان ازبه یکی از متفاوت‌ترین رمان‌های دفاع مقدس است. هم به لحاظ فرم و هم از حیث نوع نگاه. رمان ازبه فقط نامه است، نامه‌هایی که میان قهرمان‌های داستان رد و بدل شده و راوی قصه خلبان جانبازی است که به رغم نداشتن دو پا و ویلچرنشینی، درخواست پرواز دارد، درجایی و درحالی که یک دندان پر کرده هم، مانع پرواز است.

داستان این‌چنین آغاز میشود و با نامه‌های همسر این خلبان و دوستان خلبانش و همسرانشان ادامه پیدا میکند. در این بین نامه‌ای دیگر هم وارد میشود؛ نامه دختری که در دوران جنگ – به خواست معلمشان – برای رزمندگان جنگ نوشته شده و اکنون دست خلبان جانباز است. کم‌کم گره‌های داستان شکل میگیرد، میبینیم که خانواده این دختر در بمباران شهید شده‌اند و خلبان پس از سال‌ها قصد کمک به او دارد، در حالیکه خودش بسیار محتاج کمک است و…

امیرخانی برای روایتش فرم سختی را انتخاب کرده است و البته از پسش هم خوب برآمده. او در این فرم توصیف را که از اساسیترین پایه‌های رمان است از دست داده و مجبور است هرچه میخواهد بگوید لابه‌لای قالب نامه‌ها بگنجاند. عنوان همه نامه‌ها یک «از» و «به» داریم که تکلیف مخاطب را با نامه ادامه‌اش روشن میکند و داستان پیش میرود.

از دیگر ویژگی های اثر، نوع نگاه امیرخانی به جنگ و بازماندگانش است. سختیهای خلبان برای زندگی روزمره، مشکلات همسر خلبان با تلاطم‌های روحی خلبان، زندگی دختر که خانواده‌اش را در بمباران از دست داده ‌است و دیگر خلبانان جنگ که امروز باید به قول نویسنده مسافرکشی کنند – البته هوایی – و… ترکیبی است از آنچه تصویر ازبه را میسازد. امیرخانی به دنبال واقعیت زندگی آدم‌های قصه است، نه تصویری آرمانی و ناملموس. جنگ سختیها و تلخیهایی دارد که میان جامعه هنوز چشیدنی و دیدنی است، و این نقطه‌ برتری رمان است، واقع‌نگری در حوزه دفاع مقدس. نتیجه فرم متفاوت و نگاه دقیق نویسنده کتاب ازبه را خواندنی کرده است.

چاپ هفدهم کتاب «از به » نوشته رضا امیرخانی در ۱۷۲ صفحه و با قیمت ۱۰هزار تومان منتشر شده است.

دیگه عادی شده برام، تنها چیزی که سخته جای خالی‌شه؛ جای خالیش موقع دور دور کردن، گوش کردن آهنگی که جفتمون دوستش داشتیم، مسخره‌بازیامون، درددل کردن و...

(تیتر رو عیناً از یه کتابی به همین اسم به قلم رضا امیرخانی وام گرفتم)

به: رضا امیرخانی؛ خالق داستان سیستان، قیدار، منِ او، ازبه و جانستان کابلستان و غیره اش

سلام آقا رضا
چطورید؟ خوبید انشاءالله؟ اول از همه این را بگویم: من خودم نامم احمد است، آن قدر خاطرتان عزیز شده برایم که نام شما را با نام خودم ترکیب کنم بگذارم روی قُلِ دوم دوقلوهایم: شد احمدرضا. این را همان اولِ نامه متذکر شدم تا خوبِ خوب جدا کنی حسابِ نامه ی من را از بقیه ی نامه های واصله ات.

آقا رضا! سالها پیش، شاید ۹ سال پیش، داستان سیستان ت به من هدیه شد. از خواندنش لذت بردم. تا سال گذشته که متوسط هر دو ماه، یکی از کتابهایت را خوانده ام. حقیقت این است که دوست دارم قلمت را، سبک نگارشت را ، و از مهم تر می پسندم موضوعاتِ داستانهایت را و عاشق قالبهای انتخابی برای داستانهایت شده ام. یعنی تا این لحظه که ... کتاب از کتابهایت را خوانده ام این گونه بوده است.

"از به" اما آخرین کتابی از تو بوده که خوانده ام آن را. مثل کتابهای قبلی، موضوع خوبی را انتخاب کرده ای؛ مظلومیت، غربت و نادیده گرفتن عناصر اصلی میدانی و دخیل در دفاع مقدس، آن هم از سوی کسانی که اکنون بر مسند نشسته اند و درکشان نمی رسد به عمق کاری که برخی ایثارگران کرده اند در بزنگاه دفاع. و این بار تو اشاره کرده ای به خلبانِ جانبازی که تا سر حد شهادت، رشادت به خرج داده تا منهدم کند مرکز تولید گاز خردل در عراق را ، ولو مافوقش ( خلبان آرش تیموری که نجات جانش را مدیون رشادت همین خلبان مرتضی مشکات می باشد) این کار را خلاف امرِ مافوق تشخیص می دهد و سرگذشت فعلی اش را صرفا و تماما به خودِ مرتضی نسبت می دهد. ( این گونه دردها را در اشعار زنده یاد ابوالفضل سپهر و نیز گوشه هایی از کتاب "نورالدین پسر ایران" می شود به وضوح مشاهده کرد.).

در "از به"، مهم تر و بلکه قشنگ تر، قالبی است که انتخاب کرده ای برای طرح موضوع؛ نامه نگاری از:  به:   و با همین نامه ها یک رمان زیبا را از ابتدا تا انتها به پایان برده ای. وقتی شروع می کنی داستانت را با نامه ی فرانَکِ دانش آموز به یکی از خلبان های جنگ، من به عنوان یک دهه شصتی ذهنم سریع السیر می رود به سمت زنگ انشاء و موضوع تکراری نامه ای به یک رزمنده؛ نمی دانم این حُسنِ قضیه است که من و امثال من را درگیر حس و حال آن روزگار می کنی یا برعکس، این که با دیگر مخاطبین از نسل های دیگر چه می کنی؟
حجم کتابهای دیگرت را ندارد "ازبه" ، یک شبه می توان آن را تمام کرد. ضمن اینکه شخصیتهای داستانت زیاد نیستند و این یعنی اینکه خواننده خیلی زود با فضای داستانت مَچ (match) می شوند.
طنّازی و شوخی های سبک جنوب شهری و ادبیات منحصر به این سبک شوخی ها جزء لاینفکّ اکثر آثاری است که از تو خوانده ام. از آن جا که این ادبیات را در شخصیتهای خوب ( و به اصطلاح کارگردان و اهالی فیلم و سینما، نقش های مثبت) داستانت وارد می کنی، گویا علاقه وافری داری شخصا به این سبک شوخی و ادبیات ها و شاید هم دغدغه احیاء زندگی به سبک لوطی گری های قدیم تهران ( فتوت و مردانگی) را داشته باشی. دغدغه ی خوبی است که اگر زنده شود آن روحیات، دوای بسیاری از دردهای کنونی جامعه ماست به زعم من.

راستی رضا! وقتی می رسیدم به یکی دو صفحه انتهایی کتاب،پیش خودم فکر می کردم که این کتاب تنها کتابی باید باشد از امیرخانی که آن چنان باید و شاید نتوانسته با دل ها بازی کند و نکته ای در آن نبوده که اشک گیر باشد تا اینکه رسیدم به آخرین پاراگراف؛ مرتضی مشکات ( ناجی هواپیمایی که خلبان و کمک خلبانش هر دو را از دست داده و بدون پا توانسته هواپیما را مهار کند و سالم به زمین بنشاند) را در فرودگاه مشهد سرِدست گرفتند و قهرمان دوباره در اوج ... آری رضا! این جای داستانت حسابی به من چبسید!!

این کتاب را چون پس از " قیدار " و "من او" و "بیوتن" خوانده ام، تازه فهمیدم که باید قبل از آن کتابها نوشته باشی. نمی شود خرده گرفت که چرا عیار آن کتاب ها را ندارد. اما نمی شود اعتراف نکرد که از "ازبه" تا مثلا "من او" واقعا پیشرفت بسیار چشمگیری داشته ای پسر!

طولانی شد مطلبم. علاقه ای به مطول نوشتن ندارم. پس فعلا به قول امروزی ها "بای" می کنم با شما. تا چه پیش آید ...

اگر مشتاق قلم رضا امیرخانی هستید

 اگر خواستار کتابی کم حجم هستید

اگر سبک متفاوت در نگارش را می طلبید

اگر به مطالب خلبانی علاقمندید

از من به شما نصیحت این کتاب رو در اسرع وقت مطالعه کنید.

؛ رمان «ازبه» نوشته رضا امیرخانی که در سال 1380 توسط انتشارات نیستان منتشر شده درباره نامه‌هایی است که بین آدمهای گوناگون رد و بدل می شود؛ این کتاب همانند کتاب بابالنگ دراز نوشته جین ویستر است با این تفاوت که در «ازبه» شخصیت های بیشتری وجود دارد.

در بخشی از این کتاب می خوانیم:

خلاصه کلی با سرهنگ رفیق شدیم. سرهنگ هم خیلی باحال بود.

رفتیم توی کافه ای که در لابی ساختمان ساها است. افتاده بودیم به اراجیف گفتن. تعریف می کرد:

سرگرد! زمان جنگ ما رفتیم اربیل....

اردبیل؟ عسل خوبی دارد....

اردبیل، آقا... دفاع هوایی را از کار انداختیم. نیروگاه را زدیم. دیدیم راکت اضافی آورده ایم، سیم برق را دنبال کردیم، پست تقلیل فشار را هم زدیم، هر دو ترانفسورماتورش را. دیدیم راکت اضافی آورده ایم. خود خط انتقال نیرو را هم زدیم. خلاصه سرت را درد نیاوریم، نفر آخری تا کلید و پریزها را هم با مسلسل زد!

من دیدم بدجوری کم آورده ام، افتادم به پرت و پلا گفتن.

پس کار شما بوده ناب سرهنگ! اتفاقا ما که رفتیم اربیل دیدیم خاموشی است....

بعد از ما رفته بودید؟

حتما بعد از شما بوده.... رفتیم، دیدیم خاموشی است. گرفتیم پایین، لندینگ لایت ها را روشن کردیم. عاقبت سد را پیدا کردیم. البته باید سد را می زدیم. اما دیدیم راکت اضافه داریم. گفتیم کار ریشه ای بکنیم. اول ابر را زدیم. بعد باران را. بعد رودخانه را... باز هم راکت اضافه آوردیم. خوب، چه می شود کرد؟ سد را هم زدیم. راکت اضافی آوردیم. توربین را زدمی. راکت اضافی آوردیم، کانال های انتقال آب را زدیم. خلاصه درد سرت ندهم جناب سرهنگ. خودم تو کمربندی کرکوک امرجنسی لندینگ زدم، بی ادبی می شود- رفتیم کنار دستشویی، اسلحه کمری را در آوردم، آفتابه را هم زدم، سه تا تیر زدم تو کمر آفتابه که حق مطلب را ادا کرده باشم...

سرهنگ کم آورده بود. دستش را گذاشته بود روی شکمش و عین موتورهای دیزل چاه آب بالا و پایین می پرید. (یادم رفت بگویم، موتورهای دیزل چاه آب را هم زده بودیم) بعد پرونده را در آورد و زیرش را امضا کرد:

- سرگرد رحیم میریان، در کمال آمادگی برای پرواز با سی – یک صد و سی....

به سرم زد کمی سرحالت بیاورم. نمی دانم موفق شدم یانه؟

پاتوق اینقد راحت هست که وقتی به بخش های خنده دار یه کتاب بانمک –مثلاً نامه های سردار رحیم میریان تو کتاب "از به" امیرخانی- می رسی، بتونی راحت بخندی... ولی حس می کنم اینقد راحت نیس که بتونی –مثلا وقتی داری کتاب "اِرمیا"ی امیرخانی رو می خونی و از بغض اِرمیا بعضت می گیره- راحت گریه کنی... L

یه خلاقیت به درد نخور هم در نگارش

اگرچه در اين مجال، تنها چهار رمان با الگوي كنشگر تطبيق داده شده است، ساير رمان هاي از اين نوع نيز كه يك دوره تقريباً سي ساله را در بر مي گيرند، فاقد نماينده اي براي اين نقش ندارند. رمان هاي زمين سوخته، نخل هاي بي سر و شطرنج با ماشين قيامت كه حوادث آنها در سه شهر مرزي اهواز، خرمشهر و آبادان مي گذرد، اين گونه اند. در اين رمان ها هم هيچ فرستنده اي وجود ندارد؛ نه خانواده به اين كار اقدام مي كند و نه گروه يا تشكّل يا نهاد خاصي به اين كار مبادرت مي ورزد بلكه تلاش فرد، خود مدارانه و داوطلبانه است. باران، ناصر، ديده بان، بدون وجود فرستنده، خود بر اثر تعهّد و آگاهي فردي به رزم مي شتابند. نيز در زمستان 62 نخل ها و آدم ها و نه آبي، نه خاكي وضع از اين قرار است.
تنها اثري كه در اين ميان، نشان كمرنگي از نقش فرستنده دارد، از به اثر رضا اميرخاني است كه فرانك ناصري به خاطر شهادت پدر و مادر در مقام فرستنده قرار مي گيرد تا خلبان مرتضي مشكات را براي انتقام از دشمن به مأموريّت بفرستد يا برنامه ريزي ديدار خلبان از بيماران شيميايي از سوي نيروي هوايي و تأكيد در امر انهدام تأسيسات هسته اي كركوك، نيروي هوايي را در مقام فرستنده قرار مي دهد. در اين رمان، محيط نظامي، وجود فرستنده را ممكن كرده است و از اين جهت، اين رمان به طور بارزي با رمان هاي دفاع مقدّس تفاوت دارد.

دیروز برایش یک نامه نوشتم.اما بدون اسم . جرات نکردم اسمم را بنویسم.برایش نوشتم که از جا بلند شود . از خودش بیرون بیاید . برود حقش را بگیرد . پرواز حق مرتضی است ...

                                                   "از به " - رضا امیرخانی

1- خلبان ها که به هم نامه می نویسند حافظ دوست هستند و شاعر مسلک و نثرشان هم مثل هم است .

2- فرانک دختر ارمنی بی هیچ دلیلی مسلمان و نمازخوان می شود . خیلی آبکی پرداخت شده است . با آن پرداخت اولیه خوب نامه فرانک آخر شخصیتی می شود که نویسنده خودش را از شرش خلاص می کند .

3- زن خلبان جانباز چیز خاصی ندارد غیر از یک حسادت اول داستان و دیگر هیچ .

4- در این داستان شخصیت جانداری نمی بینم.