من می نویسم:

بی وتن، بی وطن، بیوتن، بیوطن، Bivatan، Bio10...

هزار جور میشه نوشتش، هزار جور هم میشه خوندش و از هر جملش هزار برداشت متفاوت کرد. رضا امیر خانی تو این اثرش از تمام خلاقیتش کمک گرفته تا اثری کم نظیر بوجود بیاره، رمانی جذاب که انسان رو وادار به فکر کردن در مورد انسان های پیرامونش و تفکرات و حرفهاشون می کنه. رمانی که خواننده اش را وادار می کنه که بعد از خواندن چند سطر شروع به فکر کردن بکنه.

موقعه ای که داشتم قسمت هایی از کتاب را انتخاب می کردم تا براتون بنویسم دوباره مشتاق شدم که یک بار دیگر این کتاب رو بخونم تا به لایه های درونی تری که نویسنده به آن اشاره داشته پی ببرم و ....

×((ارمیا سوار آسانسور میشود و دکمه همکف را فشار میدهد. شتاب ناگهانی حرکت اسانسور وزن نایلکس پول خوردها را اشکار میکند. نگاه میکند به نایلکس ، نایلکسی محتوی هزارن صدای جیرینگ...هزاران صدای جیرینگ که روی کف گرانیت سالن در گوشش زنگ میزدند. هر جیرینگ چیزی را در ذهنش روشن میکند قطره را به یاد میاورد که وقتی داخل آب میفتاد در یک کلمه به سرعت میگفت:آب! صدای گلوله را به خاطر میاورد که میگفت: ح...سین... ؛گلوله تانک را که میگفت:الله...ال...للللاه؛ خم پاره را که میگفت:هو...سکه ها چه میگفتند وقتی جلوی چشم هزاران مهمان به زمین میفتادند...جرینگ جرینگ حقارت شنائت پول پول...وباز با خود زمزمه میکند:اخر بچه کربلای پنج را با فیفث اونیوی نیویورک چه کار؟!...))

تکه ی زیبایی از رمان بیوتن رضا امیر خانی واقعا زیبا مینویسه انقدر که آدم درگیر داستانهاش میشه و نیاز داره 110 بیاد وسط!!!

رضا امیرخانی اینو گفته ، نویسنده رمانهای بسیار زیبای ارمیا ، من او ، از به و بیوتن.

به این جمله از زوایای مختلف میشه نگاه کرد:

۱- بعضی ادارات با این شعار مشکل دارن و با شنیدنش پاهاشون می لرزه.

۲-بعضی ادارات با این شعار خیلی خیلی موافقند بطوری که با شنیدنش خیلی خیلی حالت خوشحالی بهشون دست میده و بالتبع پاهاشون همراه بعضی جاهای دیگه اشون میلرزه !

چند روز پیش جلسه نقد و بررسی رمان " بیوتن" نوشته رضا امیرخانی در شیراز برگزار شد .

جلسه ای که در آن  زهیر توکلی  و احمد اکبرپور ـ به عنوان منتقدان جلسه  ـ  و نیز تعدادی از نویسندگان شیراز از جمله ابوتراب خسروی و محمد کشاورز حضور داشتند . در بخش اول برنامه  بحث های مختلفی در مورد این رمان درگرفت که هر کدام حاوی نکات روشنگر و قابل توجهی بودند اما ویژگی مشترک همه سخنرانان این بود که صرفا در موافقت و تایید اثر داد سخن می دادند .

تنها در بخش پایانی جلسه بود که از خلال حرفهای دو نفر از جوان ترها ـ آن هم به لطف وجود بخشی به نام نظر مخاطبان ـ  دیدگاههای انتقادی هم در مورد کتاب طرح گردید :

 1-     اولین نظر انتقادی از سوی خانم کاووسی فر(که البته من تا آن موقع نمی شناختمشان ) مطرح شد . ایشان بحث خوبی در مورد ساختار این رمان و پاره ای دلالت های برآمده از دل آن ارائه دادند که احتمالا چکیده آن را در وبلاگی از آن خود یا شاید نشریه ای نشر خواهند داد .

 2-     دومین و آخرین نظر انتقادی از سوی بنده مطرح شد .

 من سعی داشتم با اشاره به بعضی پارادوکس ها و نقاط غیریت نهفته در این متن ـ که متنی سراپا ایدئولوژیک می دانمش ـ به نوعی آن را واسازی کنم و یا حداقل هم سخنی آن را با سخن حاکمان نشان دهم . متاسفانه این تصمیم من با کم لطفی و کم تحملی مجری برنامه ـ آقای بابک طیبی ـ مواجه شد که در نقطه ای حساس به بحث بنده ورود کردند و گفتند که وقت تمام است . (تمام حرف من 4دقیقه هم ادامه نیافت و جالب اینکه در تمام مدتی که آقایان اکبرپور و رضا پرهیزگار از رمان مزبور تمجید می فرمودند مجری محترم هیچ گاه کمبود وقت را احساس نکرد ! )    

به هر رو ذکر پاره ای نکات در مورد رمان ظاهرا پرفروش بیوتن خالی از لطف نیست .

 1- اولین نکته قابل بحث در مورد چنین آثاری استفاده تناقض آمیز آنها از ژانر رمان است :

رمان به مثابه یگانه فرم ادبی برآمده از دل مناسبات شهرنشینی غربی و عقلانیت مدرن که به تعبیر لوکاچ حماسه انسان مدرن به شمار می آید  با وجود جنبه های انتقادی و ناهم فازی اش با مدرنسیم                  ( به عنوان ایدئولوژی رسمی مدرنیته ) همواره در خدمت تعمیق پتانسیل های درونی مدرنیته و بازنمایی دغدغه ها و آرمانهای انسان مدرن بوده و هیچگاه نمی توان آن را از زمینه ( context ) و شرایط تاریخی پیدایش و رشدش منفک کرد .

طبیعتا استفاده از ژانر ادبی رمان به منظور تخریب و نفی غرب و کل نهادهای فکری سازنده همین ژانر اقدامی ناسازه گون به نظر می رسد . و این دقیقا همان کاری است که نویسنده رمان بیوتن بدان دست زده است  .

از این نظر کار او بی شباهت به اعمال انتحاری بنیادگرایانی چون القاعده نیست که با استفاده از ابزارهای مدرن و دستاوردهای فوق تکنولوژیک ساخته غرب قصد مقابله و نبرد با همان غربی را دارند که مهد اصلی ابژه های میل آنها به شمار می رود .

نام فلسفی این مساله  دیالکتیک منفی است : اینکه برای نزدیک شدن به چیزی مدام از آن دورتر و دورتر شوید یا برای به دست آوردن یک ابژه میل مجبور به از دست دادن و ویران کردن علت ـابژه آن                               ( object petit a  )  باشید .

طنز قضیه در این است که هرچه نیت غرب ستیزی و نفرت از دیگری بیشتر می شود  عشق و شیفتگی بیمارگونه به مظاهر و دستاوردهای غرب هم بیشتر می شود .

( بن لادن و بسیاری از حاکمان منطقه خاورمیانه  شیفته آخرین دستاوردهای تکنولوژیک غرب و منطق سرمایه ای آن هستند و امیرخانی هم شیفته آخرین بازی های فرمالیستی پست مدرن نظیر استفاده از علایم و آیکون ها  دخل و تصرف در صفحه آرایی  بازی های زبانی  حضور راوی در متن و لاس زدن با خواننده  )

 2- نکته دوم اتفاقا به همین استفاده مکرر از آیکون سور سجده دار قرآنی در رمان بیوتن برمی گردد .

این آیکون در جاهایی ظاهر می شود که سخن از ارقام درشت مالی و شمارش پول و ... به میان می آید .

نویسنده با این کار در عین حال که شخصیت های پول پرست و دنیا دوست را هجو می کند اما عملا محتوای گفته های آنان را تقدیس می کند .  این تقدیس منطق پول و شمارش به تدریج به فرم پنهان رمان بدل می شود : ما در این رمان جا به جا در توصیف محیط و شخصیت ها   دیالوگ ها   فصل بندی ها و ... با هیستری شمارش روبروییم  .

شمارش خود برخاسته از رویکرد حاکمان به زبان است . اما چطور ؟‌

 در مورد پیوند بنیادی وجود و زبان ازخلال متون هایدگر و پیرس و بنیامین گرفته تا دریدا و آگامبن و نانسی و دیگران بسیار خوانده ایم .

یکی از نتایجی که از دل این مباحث بیرون می آید این است که از نظرگاه حاکمان وجود داشتن مساوی بوده با شمرده شدن در زبان :‌اینکه افراد   زیردستان   رعایا  احشام و ... قابل شمارش باشند و هرگاه این قابلیت شمرده شدن در زبان در مورد هر چیزی  وجود داشت   آن چیز " وجود" دارد .

اما برای محکومان وجود داشتن  معادل قابلیت گفته شدن در زبان است : اینکه بتوانند گفتاری یا واژگانی برای اشاره به پنهان ترین زوایای زندگی دردبار و فراموش شده خود در اختیار داشته باشند .

روشن است که پیامد رویکرد اول ـ رویکرد حاکمان به شمارش ـ انفصال و جداسازی است

 ( شمردن در واقع مبین نوعی دسته بندی و جداسازی و مرزبندی میان افراد و ازواج است ) و پیامد رویکرد دوم ـ رویکرد محکومان به گفته شدن ـ اتصال و همبستگی و ایجاد زمینه های مشترک تعامل و کنش .  

 نتیجه آنکه کتاب بیوتن با گرایش افراطی اش به شمردن و شمرده شدن  ادامه سخن حاکمان است و همین هم سخنی با حاکمان که منطق انفصال و جداشدگی را در پی دارد   می تواند عامل اصلی غرب ستیزی و نفی دیگری رادیکالی باشد که در این رمان به چشم می خورد :

شمردن دقیق همه چیز و از قلم نیانداختن هیچ چیز  اولین قدم برای جدا کردن کامل خود از دیگری و دامن زدن به فاصله هاست .

 - هی جانی! این جا سنترال پارک نیست ها که مجانی بیافتی دنبال دختر ها! یک چیزی باید بتکانی!

 جانی شات آپی می گوید و یک دلاری مچاله شده ای را از جیب ش در می آورد. تازه نوشته ای را می بینم که روی نوار بیست سانتی متری کنار سن نوشته اند:

 - انعام اسم شهری در چین نیست! دختران ما برای انعام می رقصند ها!

 بارفلای ها برای میان دار یک شیشه جانی واکر رد لیبل چهل و سه درصد و سه چهار تا گیلاس می آورند. گیلاس هایی که معلوم است برعکس توی فریزر آویزان بوده اند و حسابی یخ زده اند و حالا حباب کنارشان درست نمی شود. یکی از گیلاس ها را بارفلای می سراند طرف من و بعد برای خودش و من و میان دار مشروب می ریزد. مشروب زرد رنگ است. رنگ ادرار... شعاری شد؟...»

 این هم داستان آقا ارمیای بچه مثبت و ریشو که یک هو به عشق آرمیتا گرفتار آمده و گرومب افتاده وسط یکی از دیسکو ریسکو های نیویورک سیتی و رقص سوزی را نگاه نمی کند خیر سرش. داستان عجیب و غریب ولی وحشتناک زیبا و پرمحتوایی است. بگذریم. فکر می کنم تقریباً زشت ترین بخش های این سه کتاب امیرخانی را انتخاب کردم. نه؟! چرایش را خواهید فهمید.

 هنوز هم مخ تان می کشد بخوانید. بله؟! این بار دیگر امیرخانی نیست ها! سلیمانی است. آن هم از نوع آقا روح اله اش (خدایی فقط یک حاجی اول ش کم دارد که کامل شود)! شما که این همه حرف های هم دانشگاهی سابق مان (آقا رضا) را خواندید. دو کلمه هم به افاضات ما توجه کنید به هیچ جای دنیا بر نمی خورد.

 یک سؤال می پرسم انصافاً راست ش را بگویید. اگر از امیرخانی فقط همین جملات را خوانده بودید و چهره اش را هم ندیده بودید، به نظرتان چه جور آدمی می آمد؟ جواب تان را نمی دانم. حدس هم نمی زنم. عقل م آن قدر قد می دهد که قاطع بگویم امیرخانی را آن گونه که اکنون می بینید نمی دیدید. احتمالاً چهار تا کلفت هم بارش می کردید که: «خجالت نمی کشی موهای دختر مردم را حتی از زیر روسری هم تصور می کنی و این طور زل می زنی وسط چشم هاش و این قدر راحت با دختر مردم حرف می زنی و لاو می ترکانی و ...؟ مگر خودت خواهر و مادر نداری...» و حتماً ادامه می دهید: «ببینم بشر! چند بار تا الان رفته ای پارتی؟ آن هم از نوع فول آپشن اش! چه قدر دقیق و طبیعی توصیف می کنی ناکس! بسوزد پدر تجربه. آقا جان خجالت بکش...» در مورد آخری هم بی شک کم آورده اید ولی وانمود می کنید که هنوز چیزی در چنته تان برای پرتاب کردن به سوی نویسنده دارید: «ما را بگو که چه فکر می کردیم راجع به تو! تو که از فلانی (نمی شناسم ش) هم بدتری. یواش تر برادر! کجا می روی با این عجله! تو را که می گفتند ارزشی کار می کنی! نکند حزب اللهی ها هم دل دارند و گاهی باید رقاصان دیسکو ها را از نزدیک ببینند و باشان کمی لاس بزنند و اگر پا داد ته گیلاسی هم به سلامتی خانم سوزی بروند بالا! لابد می خواستی آسیب شناسی اش کنی! نه؟!...».

پنجره را باز می کنم، سوز سردی دارد امشب، باز باران دل را می لرزاند! ...تمام کوچه امشب دهن کجی می کند بر دل تنگ ام!....آسمان رهاست و انگار همه چیز خوب است، واقعاً همه چیز خوب است!

 اما به قول یکی: روز و روزگار خوش است و زندگی بر وفق مراد، تنها دل ما، دل نیست!

پی نوشت فرهنگی من!....ماجرای بوتن و امیرخانی ....

 اولین بار با " من او " بود که با امیر خانی آشنا شدم . از همان اولین کتاب معلوم بود که عاشق بازی با کلمات است. از "م" و "ع" مریم و علی بگیر تا اذکار درویش مصطفی ؛ کتاب ناصر ارمنی که مجموعه داستان های کوتاه بود را هم که خواندم  این ویژگی خیلی برایم نمایان شد؛  عدم تعادل شخصیت های در داستان های امیرخانی که بدجوری به چشم می خورد.

 البته ناگفته نماند رضا امیرخانی مهارت خاصی  هم در توصیف زمان و مکان دارد. وقتی از خانی آباد می گوید یا پاریس یا NY  خواننده تصور می کند این مکان ها را دیده است و می شناسد!

 از سوی دیگر  امیرخانی عاشق دیالوگ های روزمره است. فرهنگ عامه پسند! از ادبیات چاله میدانی خانی آباد تا ادبیات رانندگی گردن کلفت (رد نک) تراک تو غرب عرب و از آهنگ های  جواد یساری تا سلن دیون! همین استفاده از فرهنگ عامه شاید باعث برقراری ارتباط بهتر مخاطب با او شود.

$$$

 و اما رمان بیوتن  ترازوی است برا ی سنجیدن  تمدن با بی تمدنی،هویت با بی هویتی ،عاشق بودن با فارغ بودن ؛در این رمان نویسنده می کوشد گمشده های ما را یادآوری کند.

اگر بگویم که وتن یعنی رگ گردن معنای بیوتن واضح می شود که البته در عین حال تلمیحی است به بی وطن که نمونه ای است از  بازی‌های زبانی امیر‌خانی  که ظرافت خاصی  خود را دارند .

وتین یعنی رگ گردن. وَتَن یعنی قَطَع الوتین. وتن الوتین ... رگ گردن را زدن ... (بلندتر گفت) وتن الوتین ...

آرمیتا به جای سلام گفت:بی وتن و بی وتین و بی‌کلمه‌ی عربی نمی‌توانی دمِ افطاری دو کلمه با من حرف بزنی؟

امیرخانی در این رمان به زندگی یک ایرانی که سال های پایانی چنگ را نیز تجربه کرده و در پایتخت تمدن غرب، نیویورک  زندگی می کنند ؛می پردازد. این رمان هجوی نرم است بر زندگی مهاجران ایرانی آمریکا

آخر بچه ی کربلای پنج را چه به فیث اونیو؟خدایا!من،من، ارمیا معمر ، جمعی ِ گردان 24 لشگرِ 10 سیدالشهدا،توی خیابان ِ پنجم ِ نیویورک چه کار می کنم ؟وسط ِ کربلای پنج و میانِ آن همه دود و دم هیچ کس فکرش حتا خیابانِ پل پنجمِ اهواز هم نمی رسید چه رسد به خیابان پنجمِ نیویورک

شخصیت اصلی این داستان "ارمیا" به گونه ای ادامه شخصیت ارمیا است در نخستین رمان نویسنده که در پی عشقی تاثیرگزار مسافر آمریکاست.

ارمیا معمر با سه  تا شخصیت کاملا متفاوت در "بیوتن" حضور دارد.!شخصیت فرشته گونه او ، سهراب تهرانچی است با هاله نور که ارمیا طالب اوست و صدالبته خیلی جاها با ارمیا همراهی نمی کند و  او را تنها می گذارد. طرف مقابل  "خشی" بد ذات و استحاله شده است ، برعکس سهراب خیلی وقت ها که دلش نمی خواهد می پرد وسط.  البته شباهت این دو در آن است که هیچ یک  به حریم خصوصی ارمیا پایبندنیستند  و هر وقت اراده کنند پا می گذارند در آن!

 ارمیای بیوتن در تعامل با فرهنگی بیگانه قرار می گیرد و در جریان این تعامل بسیاری از اقسام تقابل های بین فرهنگی را تجربه می کند:

وارد جی.اف.کی.که شدم تا ویزا را تایید کردند دختری تر گل ورگل با لیاس سورمه ای افسری جلو آمد و از من پرسید که آیا ایرانی هستم؟و من سر تکان دادم.خندید و گفت:"گیو می اِ فایو"

 عشق کرده بودم.اصلا انتظار چنین استقبال گرمی را نداشتم.زمین تا آسمان تفاوت می کرد با آنچه در مورد آمریکا توی کله ما فرو کرده بودند.". .. اما ای کاش که این پلیس زن نبود تا راحت و بدون ترس از شرع و شارع و مشروع ، شرغ می کوبیدم دستم را به دستش. صدایی مدرن از درونم بر می خیزد که ... دست بده و صدایی سنتی جوابش می دهد که ... دست ندهی دخترک پلیس دوباره می گوید " گیو می ا فایو پلیز " و همان طور که پلیزش را می کشد مچ دست من را می گیرد و کف دستم را می کوبد به یک استامپ پر از جوهر مشکی. شرغ ...  رنگی که هیچ گاه پاک نخواهد شد از این پس هر کس به من بگوید " گیو می ا فایو " دستم را جلو نخواهم برد. نه از ترس آن که دوباره دستم را در جوهر مشکی فرو کند، نه! بل می ترسم رنگ سیاه دستم دستش را کثیف کند ... این را تمدن شرقیم به من آموخته است.

-   تو که می خواهی این چیزها را یاد بگیری؟ این که پول نمی گیرم و کمکت میکنم ، این جا معنای بدی دارد...فکر می کنند ما گِی هستیم!

از سوی دیگر ارمیا در بیوتن همواره در چالش مدام میان نیمه سنتی و مدرن مغز و چشمش به توصیف اتفاقات می پردازد :

با نیمه سنتی به حلال و حرام فکر نمی کنم با نیمه مدرن حتی به " این آرمیتا که به من می گوید فکر نمی کنم " با چشم سنتیم هنوز دست چپ آرمیتا را می بینم که به پهلوی خشی بدن نا محرم سقلمه زده بود اما دروغ چرا چشم دیگرم که مدرن تر است فقط انگشت چهارم از دست چپ آرمیتا را نگاه می کرد تا ببیند آیا حلقه ای در آن هست یا نه .... چشم مدرن چیزی نمی بیند.

امیرخانی در «بیوتن» دنبال هویت ایرانی است در مواجهه با تمدن غرب. او به دنبال هویت ایرانی در ایالات متحده است. و معتقد است برای شناخت هویت ایرانی باید به جایی برود که بیشترین فشار و هجمه بر هویت ایرانی وارد می شود.

هویتی که وجه تمایز ما با دیگران است. بررسی این تمایز ها دقیقا کاری است که امیر خانی در این رمان برای شناساندن هویت ایرانی انجام داده است. چرا که جستجوی هویت ایرانی را خیابان های مرکزی ایران و بدون در نظر گرفتن دیگری، ما را در مواجهه با دیگران دچار مشکل می کند.بیوتن در جریان تعامل ما با دیگری، ما را به خود ما می شناساند :

 حلال فود رضا در خیابان لگزینتون جزو معدود جاهایی بود که به حلال بودن گوشتش می شد اطمینان داشت. شیعه های لبنانی در نیویورک تعدادشان خیلی زیاد نبود اما حواسشان به زندگی اجتماعیشان بود. درست مثل پاکستانی ها و هندی ها و کاملا بر خلاف ایرانی ها که مگر از سر اتفاق دور هم جمع نمی شدند .

بیوتن نگاه فرهنگی، اجتماعی جامعه آمریکا (به عنوان سمبل ایدئولوژی غربی) به زندگی را به تصویر می کشد چون  "من او"  که به توصیف نگاه ایرانی با درون مایه اسلامی به زندگی می پردازد.

این رمان صحنه تقابل فلسفه و حکمت و جهان بینی اسلامی با نگاه اومانیستی آن در غرب  است  :

ارمیا در اولین پارکینگ می ایستد.پارکینگ روی بلندی است .خشی پیاده می شود ...نگاه می کند به جایی در افق.دستش را روی سینه اش می گذارد و می گوید :

السلام علیک یا لاس وگاس!خدایا شکرت که دوباره زیارت این جا رو قسمت م کردی!بار آخرم نباشد! این جا گنبد نما است!...این لاس وگاس است...حالا همه با هم :قبله ی حاجات منی لاس وگاس !کعبه آمال منی لاس وگاس!

در نهایت تقابل ارمیا با فضای فرهنگی آمریکا و ایرانیانی که حیرت زده و مسخ شده سبک زندگی آمریکایی را در پیش گرفته اند شکلی دراماتیک و گاه همراه با طنزی تلخ به داستان می دهد.

البته این از ویژگی های قلم رضا امیرخانی است که در این داستان نیز نمود دارد، بازی با کلمات و لغات و مربوط کردن امور نامربوط به هم است. دیگر ویژگی آن طنز عاری از هجو در متن داستان است. طنزی که اغلب لبخند تلخی را روی لبهای مخاطب می نشاند.

انتشار رمان بیوتن نوشته رضا امیرخانی همچون پژوهشی است در حوزه ارتباطات بین فرهنگی ( ایرانیان امریکایی)

امیرخانی در «بیوتن» بیشتر روی شکل نوشتاری و حتی تصویری رمان کار کرده است. او با نوآوری‌هایی منحصر به فرد سمبل‌های ریاضی و قرآنی را در این رمان استفاده می‌کند. جالب ترین ابتکارات امیرخانی در این داستان همان جدا سازی داستان با $ و سجده های واجب است.

البته به اعتقاد من  داستان "بیوتن" از آن قصه هائی است که قابل ترجمه کردن نیست. یعنی فقط برای مخاطب فارسی زبان آن هم کسی که از زبان قرآن سر در بیاورد دل چسب است. مثل سریال های مهران مدیری با آن تک کلام های منحصر به فرد. اگر به هر زبانی ترجمه  شود آن گیرایی و جذابیتش را از دست می دهد.

$$$

البته نا گفته نماند که گفته می شود امیرخانی برای نوشتن این رمان یک‌سال تحقیق کرده است و برای تکمیل اطلاعات، حدود یک سال با ماشین، سراسر ایالات متحده امریکا را برای آشنایی با شرایط اجتماعی مهاجران ایرانی زیر پا گذاشته است و سپس بیوتن را نگاشته است.اما کاش رضا امیرخانی، مجوز انتشار بیوتن  را یک هفته‌ای نمی‌گرفت که این مزه‌پرانی‌های  به ممیزی ارشاد در  داستان بیوتن، بدل به طنزی تلخ نشود. کاش ...