حرف قیدار را زیاد شنیده بودم ولی متاسفانه فرصت مطالعه ی رمان نداشتم . از این طرف و آن طرف ، از جای جای کتاب ، تکه کلام ها و جملات قصار قیدار و اطرافیانش را میشنیدم ، ولوله ای در من افتاده بود که در اولین فرصت قیدار را بخوانم .

قیدار اما ، همان حال و هوایی را داشت که من میخواستم ، یعنی بعد از تجربه ی موفق مطالعه ی من او ، حال و هوای آن روز های تهران و شیرینی ها و تلخی هایش ، دلم لک زده بود که دوباره در تهران قدیم زندگی کنم ، اینبار قیدار دلم را برد به سمت آن لوتی گری ها و معرفت ها و قدیمی ها !

همچون ارمیا ، من او ، بی وتن و از به  ، قیدار هم آن چنان نرم نوشته شده بود که خواندنش بسیار آسان مینمود و اصلا خاصیت نثر امیرخانی همین است که راحت خوانده میشود . نیاز نیست برای خواندن کتاب های امیر خانی بابت نثر فسفر بسوزانی ولی اگر بابت فهم فسفر بسوزانی ضرر نخواهی کرد . البته فهم را همه این روزها دارند ، مهم پند است . از خواندن رمان های امیرخانی چنین برداشت کردم که او داستانی نمینوسد که در آن اتفاق عجیبی بیفتد . در داستان هایش قرار نیست کسی ناگهانی و بی دلیل بمیرد یا اتفاقی به غایت ناخوش آیند یا خوش آیند بیفتد . صرفا روز نامه ایست که نوشته میشود از زندگی یک انسان . حال میتواند خیلی بزرگ باشید همچون قیدار نامی و میتواند خیلی ساده باشد همچون ارمیا نامی و میتواند یک انسان معمولی باشد همچون علی فتاح . درست مانند این میماند که وقتی در خیابان راه میروی یکهو ، وقتی یک کتابفروشی قدیمی چشمت را میگیرد ، همین که فروشنده ی کهنسالش را میبینی ، همین که احساس کنی زندگی این انسان حرفی برای گفتن داشته باشد ، بنشینی و زندگی او را داستان کنی ! یا حتی میشود دست نظافت چی محلتان را بگیری و هر روز وقتی جارو بدست میگیرد و زمین محلتان را جارو میزند ، زندگی نامه اش را ضبط و ثبت کنی . رمان نویسی های امیرخانی از این دست است . امیرخانی در انتخاب شخصیت هایش دنبال شاه نمیگردد ، مشاور شاه هم کافیست . به همین دلیل است که رمان های امیرخانی را در متن زندگیمان میابیم . به همین دلیل است که علی فتاح را همچون دوست واقعی خود دوست میداریم و برای اینجانب اسمش که می آید بدنم میلرزد ...

در وصف قیدار هرچه بگویم اضافه است ، چون آنکس که کتاب را نخوانده از آن بی بهره میشود و آن کس که کتاب را خوانده برایش تکراری میشود . اما در نقد قیدار میتوان حرف زد . از نظر نگارنده نقد قیدار به ما هوَ قیدار لازم نیست ، بلکه نقد قیدار زمانی معنی پیدا میکند که در کنار باقی آثار امیرخانی قرار بگیرد . همانطور که قبلا در نقد رمان من او عرض کردم امیر خانی بسیار نماد محور است و سعی میکند برای تعریف هر مفهوم آن را در غالب یک انسان که نماد آن مفهوم است نمایش دهد . آنجا که در من او -به نظر حقیر- هفت کور را چشمان خدا بر روی زمین و انسان های جاودانه ای که فقط گزارش اعمال میگیرند تلقی میکند و آنجا که در بی وتن سیلورمن ها را مراقب های خداوند نشان میدهد و همچنین در قیدار که پاپتی های سیاه و سفید را دست آویزی برای حضور صد در صدی خداوند در زندگی ما نشان میدهد . قصد اینجانب به هیچ وجه وصل کردن اعمال این سه گروه به خداوند نیست بلکه این سه گروه همیشه پایا هستند و همیشه جریان دارند ، پس میتوانند ثباّت های اعمال ما باشند . آن برخوردی که ما با این دسته از انسان ها داریم ، نشاءت گرفته از تجلی صفت رحمانیت خداوند در وجود ماست . ما به این گروه ها محبت میکنیم –یا در جهت اصلاحشان بر میآییم یا در جهت اطعامشان- و آن ها گزارش نیکی و بدی ما را تهیه میکنند .

عنصر دیگری که در رمان های امیرخانی دیده میشود حضور رابط رسمی خداوند روی زمین است . آن جا که در رمان ارمیا و بی وتن ، ارمیا بارها عبارت (کجایی سهراب) را بیان میکند –سهراب همرزم ارمیاست- سهراب نقش یک منجی و راهنما را بازی میکند . درویش مصطفی که از کودکی تا حتی مرگ علی فتاح او را همراهی میکند هر جا علی فتاح را در تنگنای معرفتی می یابد راهنمایی اش میکند . درویش مصطفی هرگز قرار نیست بمیرد ، هرگز موی سیاهی بر صورت نداشته است که سفید شده باشد ، درویش مصطفی همیشه سفید روی است و خرقه پوش . درویش مصطفی دست خداست ، آنگاه که در چاه بی معرفتی غرق میشوی ، دستت را میگیرد . رابطه ی عمیقی است میان درویش مصطفی و هفت کور ، سید علی گلپا و پاپتی ها ، سهراب و سیلور من ها !

دست خداوند در قیدار ، در سید علی گلپا متجلی شده است . اینجا پای خداوند است که هرجا قدم میگذارد برکت را با خود می آورد . چه در لنگر پاسید چه در لحظات تلخ قیدار . دقیقا آنجا که قیدار شکستنی میشود شکسته بند از راه میرسد و کمرش را صاف میکند .

اما عنصری که در باقی رمان های امیرخانی کمتر دیده میشد عبارت "بیمه جون" بود . توسل قیدار به حضرت جون – غلام سیاه امام حسین- فضای داستان را خیلی لطیف تر میکند . مرام لوتی و معرفت قیدار و سخاوتش از او به راستی یک پیغام آور میسازد . قیدار پیغام آور مردانگی است ! در وصف قیدار همین بس که رسم مردی یعنی رسم قیدار ، یعنی رسم ناجی ، یعنی یابن الحسن مددی !

این تشابهی که بین رمان های امیرخانی بیان کردم از جهتی خیلی خوب است ، اینکه مخاطب همیشگی آثار امیر خانی از اینکه این سلسله را هربار در آثار ش میبینند خوشحال میشوند از اینکه قرار نیست فرمول ذهنشان تغییر خاصی بکند ، مستقیم شخصیت ها را جاگذاری میکنند و باقی راه ، از نثر و داستان لذت میبرند . این نکته ی مثبت این روش نویسندگی بود . ولی میتوان جور دیگری هم به این مساله نگاه کرد . شاید با برخورد چند باره ی خواننده به این فرمول ، با خود بگوید که انتهای نثر پردازی و ایده پردازی امیرخانی همین فرمول است بعبارتی شخصی که در بعضی محافل از دست آورد های انقلاب اسلامی نامیده میشود در بند یک فرمول مانده و توانایی رهایی از آن را ندارد و این برای او شاید یک ضعف تلقی شود . البته بنده به دلیل علاقه ی فراوان به نثر رمانی امیرخانی ، اگر اسمش را هم ضعف بگذاری ، آن را دلنشین میدانم .

در این قسمت میخواهم از نوشته های امیرخانی پی به امیرخانی ببرم ، منظور همان برهان آفرینش است . میخواهم از آثار امیرخانی به تغییر و تحولات شخصی زندگیش پی ببرم . امیر خانی با ارمیا شروع میکند . ارمیا تجلی دوران نوجوانی و جوانی امیرخانیست . او در این رمان همه چیز را صرفا از نگاه یک جوان نو پا میبیند . جوانی آرمانی و رویا پرداز ، بعضا احساس محور ، همانیکه همه ی ما تجربه اش کرده ایم . جوانی تعریف نمیخواهد ، یک حس خالص است . امیر خانی در من او انگار عاشق میشود . دوران عاشقیش در عشق بی پایان علی فتاح متجلی میشود و میگوید من مات من العشق فقد مات شهید . عشق در من او صرفا یک حس است و قرار نیست وصلتی رخ بدهد ، عشق به معنی یک انتظار ، یک عشق ناب ! در بی وتن حس عاشقی کم کم ملموس میشود ، ارمیا را وادار میکند که برود آن سر دنیا و عشقش را حس بکند ، آخرین جمله ی رمان من او که همان من مات من ... باشد در  پایان رمان بی وتن نمایش داده میشود و ارمیا پر میشکد . در قیدار اما ، امیرخانی حسابی پخته شده است ، پختگی اش از پایان رمان من او رسیده ابتدای رمان قیدار کم کم کامل میشود تا انتهای رمان . شاید رمان بعدیه قیدار داستان یه پیرمرد باشد شاید هم یک نوزاد !

اگر جور دیگری بنویسد مطمئنا خودخواسته مسیر رمان هایش را تغییر داده است ، شاید هم بار دیگر از میانسالی شروع کند و به پایان برساند . اینطور بگویم ، احساس میکنم هر رمان امیرخانی از نیمه ی رمان قبلی یا کمی جلوتر ، آغاز میشود . با این اوصاف میشود پیش بینی کرد مگر اینکه امیرخانی همه را غافلگیر کند .

قیدار اما ، تا اینجا بی نقص ترین رمان امیرخانی است ، رمانی که خووب تو را بالا و پایین میکند و اصلا فکرت را درگیر میکند .

یکی از نکاتی که در حین خواندن کتاب نظرم را به شدت جلب کرد حضور علی فتاح در کنار قیدار بود . از این بابت جدا از رضا امیرخانی تشکر میکنم . ترکیبی رویایی میشوند این دو در کنار هم !

در پایان جملات و عباراتی که حقا خواندنی است را اینجا مینوسم ، شخصا از خواندن این عبارات بسیار لذت بردم :

- تو کار قیدار پشیمانی راه ندارد . قیدار هیچ وقت پشیمان نمیشود...من همیشه به تصمیم اول ، احترام میگذارم . تصمیم اولی که به ذهنت میزند ، با همه ی جان گرفته میشود . تصمیم دوم ، با عقل ، و تصمیم سوم با ترس ... از تصمیم اول که رد شدی ، باقی اش مزه ای ندارد...

- روز خوش قیدار ، تن درستی حضار ، نابودی کفار ، بشمار !

- همین جوری آدمی زاد باد میکند ! هر وقت دیدی برنده اندت بالا و دارند بادت میکنند ، بدان که روزگار از دست آویزان ت کرده است به قناره که پوست ت را بکند ...