http://kissgod.blogfa.com/post-57.aspx
آقای همسر-مهر91
به نظر شما قیدار می‌تواند یک مدل، یک نمونه قابل ارایه برای سبک زندگی هیاتی باشد؟

«قیدار» یک شخصیت لوتی جوانمرد در پنجاه سال پیش است. لوتی‌گری و جوانمردی قطعا یکی از برداشت‌ها از مکتب اهل بیت علیهم السلام است نه، تنها برداشت. یعنی اینکه ما اموال خودمان را با بقیه اهالی ولایت مشترک بدانیم، ملکیت طلقی برای خودمان قایل نباشیم، اینکه دستگیر ضعفای این وادی باشیم، اینکه در جاهایی از منیت‌ها و اموال و شهرت و رفاه و لذت‌مان بگذریم، یکی از تاثیراتی است که آدم می‌تواند از مکتب اهل بیت علیهم السلام بگیرد اما تنها نسخه نیست.

 اگر منظور از سوال این است که این یک زندگی اسلامی هست به این معنی که الگو بزنیم و همه به این سمت بروند، توصیه غلطی خواهد بود. برای یک قشر یا برای کسانی که با این تیپ آموزه‌ها بهتر می‌توانند رشد کنند، قابل توصیه هست. آن هم نه به این معنی که بقیه آموزه‌ها در این شخصیت نیست، یا باقی این سری آموزه‌ها در باقی الگو‌ها نیست. مثلا قیدار اهل مناجات و آه و سوز سحر نیست. اهل مبارزه و شهامت در میدان مقابله با ظلم سیاسی نیست. اهل علم آموزی به معنای رسمی و متداول آن نیست. بخشی از آموزه‌ها را به خوبی گرفته و توانسته در زندگی خودش پیاده کند. هم از این حیث باید قیدار را قید زد، هم از حیث محیطی که در آن زندگی می‌کند؛ دوره پنجاه سال پیش. حکومت آن زمان، طاغوت است و الان دوره حکومت ولایت است. در آن دوران هنوز مدرنیته در زندگی ایرانی‌ها این قدر شیوع پیدا نکرده بود و الان دوره تسلط مدرنیته بر زندگی ایرانی است. باز قیودات و تبصره‌ها و تحولات شگرفی داریم و نمی‌شود به این راحتی قیدار را آورد و سط تهران ۱۳۹۱پیاده کرد. نیاز به تامل بیش از این دارد.

ارادتی که قیدار به ساحت اباعبدالله دارد در خیلی از جزییات زندگی‌اش نمود پیدا می‌کند، در شغل و کار و بارش، بابت همین ارادت منفعت‌هایی را زیر پا گذاشته، در مرام و اخلاق و رفاقت‌هایش، ریزه کاری‌هایی را رعایت می‌کند که ناخودآگاه یک آدم با مرام هیاتی حالا با‌‌ همان تعریف دهه پنجاهی در ذهن خواننده متصور می شود. این آدم اگر به تهران امروز بیاید کجا کم می‌آورد؟

اگر بخواهیم با یک نگاه تجریدی و خارج از شخص نگاه کنیم، که خود سید گلپا هم در رمان به آن اشاره می‌کند، می‌گوید: «خدا رفیق باز‌ها را دوست دارد، رفیق‌های خوبی برای هم باشید» و بعد استناد می‌کند به «سلم لمن سالمکم». البته می‌شود طوری به این مساله نگاه کرد که خصوصیت هیات و هیاتی نباشد، خصوصیت مکتب و مکتبی باشد. در روایت‌های خودمان به لحاظ کمی و کیفی این تعابیر خیلی سنگین است که محبان ولایت و شیعیان، در خمیره سرشتی که برایشان ریخته شده «هم تکوین» هستند و به لحاظ تشریعی هم در نوع رفتار و داد و ستد و معاشرتی که با هم دارند، به قدری توصیه به دلسوزی و ندار بودن با همدیگر شده که حد و اندازه ندارد.

جلد دوم اصول کافی را دقیقا می‌شود به دو قسمت مساوی تقسیم کرد؛ یک بخش مربوط می‌شود به رابطه انسان با خدا و بخش دوم مربوط به رابطه شیعیان با همدیگر است. ابواب مختلف، روایت‌های بسیار عجیب و غریب دارد که اگر یک حاجت از حاجت‌های همدیگر را برآورده کنید، حج مقبول، عمره مقبول، سی روز اعتکاف در مسجدالحرام،...برای شما وشته می‌شود! یا توصیه‌هایی که امامان معصوم علیهم السلام دارند درباره اینکه وقتی توانستید دست در جیب همدیگر کنید و نیاز خودتان را برداشت کنید بدون اینکه مشکلی در درونتان وجود داشته باشد، کدورت یا اکراهی باشد، آن وقت می‌توانید درباره دوستی اهل بیت علیهم السلام صحبت کنید. به نظرم این چیز‌ها آموزه‌های مکتب ماست. اما آنجا که با اشاره سیدگلپا این به «سلم لمن سالمکم» ربط داده می‌شود، خصوصی سازی می‌شود برای هیات، برای کسانی که اهل هیات و اهل سینه زدن برای اباعبدالله هستند و دلی در گرو این کوی دارند. آن وقت آدم می‌بیند که قیدار خوب توانسته این آموزه‌های مکتب را با علم کردن و نشان کردن این فراز از زیارت عاشورا با هیات پیوند بدهد.

اما اگر این شخصیت را کمی امروزی‌تر بکنیم، شما فرض کنید قیدار امروزتان، یک بچه هیاتی دانشجو باشد. این آدم برای اینکه پیشرفت علمی کند، در نظام آموزشی و پژوهشی و فرهنگی دانشگاه اقتضائات و تحمیل‌های ویژه‌ای دارد. برای اینکه بتواند مدرک دکترایش را بگیرد، باید حداقل یک مقاله که برآمده از موضوع پایان نامه‌اش است درISI چاپ کند، آن هم با‌‌ همان موضوعاتی که آن‌ها مورد نظرشان است که هیچ ارتباطی با نیازهای بومی خودمان ندارد و آن‌ها برای نیازهای خودشان تعریف کردند.

یا تصور کنید قیدار امروز کارمند بانک باشد، او باید قرارداد تسهیلات ببندد با کسانی که می‌داند در همین حکومت اسلامی وقتی می‌آیند تسهیلات بگیرند، نیت وام ۱۴ درصد و ۱۷ درصد می‌کنند نه اجاره به شرط تملیک، نه جعاله، نه مشارکت در ساخت که ما آمدیم به این‌ها روی کاغذ، فرم دینی و شرعی داد‌ه ایم. او این‌ها را می‌داند، در نتیجه حداقل از یک سمت معامله ربوی است. خب این قیدار باید در این شرایط چه کار کند؟

 من دارم از چیزهایی حرف می‌زنم که اقتضائات سیستم زندگی مدرن است نه فساد شخصی که بگویید با آن مبارزه می‌کند. یک نفر می‌آید درخواست پولشویی می‌دهد، یک نفر درخواست وام خارج از نوبت می‌کند، این آدم اگر واقعا قیدار باشد، می‌تواند مقابله کند، حتی اگر بالادستی‌ها مواخذه کنند. اما وقتی فساد در سیستم است، قیدار چه کار می‌تواند بکند، وقتی می‌بیند مصوبه این است که درصدی از اموال بانک باید به افراد نیازمند داده شود، اما این مصوبه یا اجرا نمی‌شود، یا اگر اجرا می‌شود، به نزدیکان و کارمندان بانک‌ها داده می‌شود، خب، این آدم چه کار می‌تواند بکند؟ اگر بخواهیم «سلم لمن سالمکم» و رسیدگی به ضعفای اهالی ولایت را امروزی‌تر کنیم، سوال‌ها خیلی پیچیده‌تر از آن می‌شود که در شخصیت قیدار پنجاه سال پیش می‌بینیم.

نکته دیگر درباره قیدار این است که با تمام برو و بیا و دم و دستگاهی که دارد، با اینکه جماعتی از مردم او را می‌شناسند و به او احترام می‌گذارند و حتی در آدم‌های دستگاه طاغوت، کسانی را دارد که از او حساب می‌برند و ارادت و احترام به او دارند، خودش در برابر آدمی مثل سید گلپا فروتنی دارد، او را به بزرگ تری قبول دارد، حرفش را می‌پذیرد. جای این رابطه با یک عالم دینی که شاید بشود ذیل‌‌ همان ارتباط مقلِّد و مقلَّد، آن را تعریف کرد، در زندگی قیدار دیروز و امروز کجاست؟

بله، سید گلپا نه فقط مرجع که یک صاحب نفس، امام جماعت یک مسجد است. یک روحانی صاحب دل است که آلوده به دستگاه طاغوت نیست و در حمایت از امام شکنجه دیده است. قیدار به این آدم دل داده است و این را می‌شود همین امروز هم به بچه هیاتی‌ها سفارش کرد. چرا بچه هیاتی‌ها نباید هفته‌ای یک روز به یک کلاس اخلاق بروند؟ چرا ما از تاثیر این کار غافلیم؟ چرا بچه هیاتی‌های ما هر هفته می‌آیند هیات و سینه هم می‌زنند، اما گاهی وقت‌ها بعد از یک سال، دو سال، پنج سال، هیچ اتفاقی در درون خودشان احساس نمی‌کنند. خب یک جای کار اشکال دارد. انگار ما یک سری سکه طلا را در کیسه‌ای جمع کردیم که ته‌اش سوراخ بوده، بعد از پنج سال هی نگاه می‌کنیم، چیزی در ته آن نیست. چون آموزه‌ها را جامع ندیدیم. چون آن بخش از فرمایشات معصومان علیهم السلام را ندیدیم که اگر درون سینه‌ات مشکل داشته باشد، آتشی است که به جنت اعمال صالحت می‌افتد. ارتباط با یک آدم صاحب نفس، با یک کلاس اخلاق موثر، امروز یکی از الگوهای قابل توصیه برای بچه هیاتی‌ها است.

 سبک زندگی مرتبط با اراده و علم و معرفت شخص است، یعنی ما یک سری اشکالات در زندگی امروز بچه هیاتی‌ها می‌بینیم که یا به جهل‌های معرفتی‌ برمی گردد که نمی‌داند چطور باید یک زندگی را براساس دین سامان بدهد، یا می‌داند ولی سست اراده است. اینجا‌ها را ما می‌توانیم با یک سبک زندگی سامان بدهیم چون با شخص مرتبط است ولی مسایلی هست که اقتضائات محیط است، چه اجتماع مدرن، چه محیط خاصی که مخصوص کار آن آدم است. این‌ها را نمی‌توانیم در سبک زندگی بیاوریم و درباره آن صحبت کنیم. این‌ها را باید در پروژه‌های دیگری مثل مهندسی فرهنگی درباره‌اش صحبت کنیم، چون آن شخص، آن بچه هیاتی که نمی‌توالند درباره این چیز‌ها صحبت کند، او هم در این سیستم و این نظام گیر افتاده و ناگزیر باید تن بدهد. این اقتضائات در سال ۱۳۹۰ نسبت به دوران قیدار خیلی بیشتر شده، به همین دلیل است که قیدار اگر امروز بچه هیاتی یکی از هیات‌های جنوب شهر تهران باشد، زندگی‌اش با تحولات جدی تری رو به رو می‌شود.

یعنی مدل تغییر می‌کند یا می‌خواهید بگویید اصلا نمی‌شود به این فضا رسید؟

اول می‌خواهم بگویم اقتضائات محیطی چیزی نیست که توسط یک قیدار و دو قیدار حل بشود. او مهم‌ترین کاری که می‌تواند بکند در حوزه زندگی شخصی خودش است. این شرایط باید از طرف حکومت حل بشود، تازه اگر حکومت هم در شرایطی بود که باید به اقتضائات بین المللی تن بدهد، او هم نمی‌تواند کاری بکند. در این شرایط باید فکر کنیم که اگر قیدار بشود کارمند یک اداره مالیاتی و یا شهرداری چطور باید برای این شرایط ترجمه و تفسیرش کرد؟

 همین که رشوه نمی‌گیرد و پارتی بازی نمی‌کند، کافی است یا بیشتر از این هم می‌تواند موثر باشد؟ مثلا می‌تواند در شیوه قرارداد بستن‌ها اعمال نظر کند، اگر مسوول این کار هست. می‌تواند در شیوه خرید و فروش یک شرکت بازرگانی یا در شیوه فیلم سازی و داستان نویسی یک بچه هیاتی تحول ایجاد کند – که همین قیدار و رضای امیرخانی مصداق این کار است – یعنی مساله قیدار در ترجمه امروزش، خیلی عمیق‌تر از آن چیزی است که در دهه پنجاه به تصویر کشیده شده.

ظاهرا قیدار در زمان خودش هم آدم منفعلی است، یعنی مواجهه مستقیم با دستگاه ندارد. شاید این نکته که شما می‌گویید «الان اگر بود فقط رشوه نمی‌گرفت یا می‌توانست موثر‌تر باشد» به همین نکته برمی گردد. شاید از قیدار نمی‌شود چنین انتظاری داشت چون‌‌ همان موقع هم در کار و بارش می‌گوید من طوری کار می‌کنم که با حکومت درگیر نشوم. پرهیز دارد از مواجهه،‌‌ همان انفعالی که شخصیت اول رمان «من او» هم داشت، البته آنجا ماجرا بیشتر حول یک عشق منفعل بود. شاید از این انفعال است که نمی‌توانیم او را در شرایط امروز تصور کنیم، موافقید؟

انفعال که هست. اینکه قیدار نمی‌خواهد به صورت علنی، بهانه‌ای دست حکومت بدهد، درست است. اما اینکه در پنهان و خفا هم هیچ مبارزه‌ای ندارد، اشکال دارد. قیدار حتی به اندازه پخش اعلامیه‌های امام به دست راننده‌های خودش که از این شهر به آن شهر می‌روند، مبارزه را داخل زندگی خودش نکرده، با اینکه مراد خودش سید گلپا به دلیل حمایت از امام شکنجه شده و پایش ورم کرده. این نقطه ابهام شخصیت قیدار است، حتی در پنجاه سال پیش.

مثلا درباره پول حلال به جای اینکه برود و برای سوخت، نفت بخرد، می‌رود زغال سنگ می‌خرد با هزینه چند برابر، چون نفت و بیت المال دست طاغوت افتاده و قیدار نمی‌خواهد از او بخرد و از تصرف طاغوت چیزی بگیرد، چون آن تصرف عدوانی است. خیلی در مال حلال و حرام دقت می‌کند. بخشی از این رفتار امروز هم می‌تواند ترجمه بشود، که مثلا آقای هیاتی شما که خرج می‌دهی، محرم که می‌شود هر شب یک گوسفند زمین می‌زنی، هیچ وقت به خمس دادن فکر کردی؟ خمسی که اگر ندهی، حق تصرف در هیچ بخشی از مالت را نداری. با تخلف از ادای واجب چه مستحبی ادا می‌کنی؟ اول باید مال را امام قبول کند تا پولی که می‌دهی، غذای امام حسین علیه السلام بشود.

اما قیدار در همین مراعات هم، انفعالی دارد. درست است که پهلوی پسر، حق تصرف در نفت را ندارد، اما مجتهد جامع الشرایط که این حق را دارد. من می‌توانم از او اجازه بگیرم و نه تنها نفت را برای کوره پس خانه خودم استفاده کنم، بلکه فقرای شیعه را هم از این نعمت بهره‌مند کنم. اما قیدار این کار را هم نمی‌کند. می‌شود گفت قیدار فقط یک رو نوشت و روگرفت از اخلاق هیاتی و فردی است که البته رونوشت‌های دیگری هم وجود دارد.